Το Ρεμπέτικο στο σχολείο

Ο Ηλίας Πετρόπουλος αναφέρει στην κλασική εργασία του Ρεμπέτικα Τραγούδια "Τα ρεμπέτικα αγνοούν τα παιδιά..." (1979, 31) για να διευκρινίσει ότι σε αυτά αναφέρεται μόνον "η μάνα" από τους συγγενείς. Αυτή, ασφαλώς, δεν είναι η αιτία που και σήμερα τα παιδιά αγνοούν τα ρεμπέτικα. Είναι προφανές, ότι απουσιάζει μια ολοκληρωμένη πρόταση που να απαντάει στο ερώτημα: πρέπει να διδάσκονται τα ρεμπέτικα στα σχολεία, και γιατί; Αποτελούν, τελικά, μέσο γνώσης και αισθητικής καλλιέργειας της νέας γενιάς; Η εργασία αυτή αποπειράται να δώσει απαντήσεις μέσα από ένα προσεκτικά επιλεγμένο υλικό δεκατριών τραγουδιών, το οποίο χρησιμοποιήθηκε σε σειρά μαθημάτων μουσικής που πρόσφατα παραδόθηκαν σε δημοτικά σχολεία της Αθήνας.

Η έρευνα δεν έχει τόσο τη μορφή στατιστικής καταγραφής, όσο της παρατήρησης των αντιδράσεων και της ανταπόκρισης των παιδιών απέναντι σε πιο συστηματικές απόπειρες διδασκαλίας του συγκεκριμένου είδους. Τα κριτήρια επιλογής ήταν η ποιότητα των τραγουδιών, η καταλληλότητα της μουσικής και του στίχου για διδασκαλία σε παιδιά και η μέγιστη δυνατή αντιπροσωπευτικότητα σε συνθέτες, εστιάζοντας κυρίως, στη σχολή του λεγόμενου Πειραιώτικου Ρεμπέτικου. Με κατάλληλους τρόπους, τα παιδιά μπορούν να γνωρίσουν τις συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκε το ρεμπέτικο, βιογραφικές πληροφορίες των δημιουργών του, τα θέματα, τους μουσικούς δρόμους και τους χορούς πάνω στα οποία είναι γραμμένα.

Στη συνέχεια, τα ίδια τα παιδιά εκτελούν τα τραγούδια με βάση συνοδευτικές παρτιτούρες και μια σχολικά κατάλληλη ενορχήστρωση. Η ενορχήστρωση ακολουθεί την επιλογή και τοποθέτηση των οργάνων στην παρτιτούρα με βάση το σύστημα του Orff Επιλέξαμε την πιο λιτή ενορχηστρωτική εκδοχή με την ελάχιστη αρμονική βάση, καθοδηγούμενοι από τις πρωτότυπες ηχογραφήσεις που σαν υλικό είχαν την έγκριση των ίδιων -ζώντων τότε- των συνθετών.

Επιχειρήσαμε να αναδείξουμε τον μελωδικό πλούτο αλλά και τους ρυθμούς, χρησιμοποιώντας τις λεγόμενες "ηχηρές κινήσεις". Εφαρμόσαμε όλα τα δομικά στοιχεία που αποτελούν το υπόβαθρο της σχολικής μουσικής και που πολύ εύστοχα προσάρμοσε ο Orff στις ευρύτερες ανάγκες μιας μουσικοκινητικής αγωγής: το ostinato, το pedal, το bordun και το descant. Στη θέση του φλάουτου με ράμφος προτείνουμε εναλλακτικά έναν μικρό τζουρά επιδιώκοντας μια πιο "ελληνική" Orff μελωδική εκδοχή. Υποστηρίζουμε την ανάγκη απομάκρυνσης από τα ελληνοκεντρικά ιδεολογήματα και τις ηθικίζουσες προσεγγίσεις που κράτησαν το ρεμπέτικο για δεκαετίες έξω από τα επίσημα σχολικά αναλυτικά προγράμματα.

Το ρεμπέτικο είναι ένα φαινόμενο, το οποίο προοδευτικά, ξεκινώντας από τα τέλη του 19ου αι. διαμορφώνεται σε ένα περιβάλλον κρίσιμων αναδιαρθρώσεων και σφραγίζει για δεκαετίες τον ελληνικό αστικό πολιτισμό. Ελπίζουμε να συμβάλλουμε σε μια μεθοδική και με ανοικτό πνεύμα παρουσίαση στις νεότερες γενιές ενός μεταβατικού, μεταιχμιακού, μεν, αλλά με σημαντικές αισθητικές αρετές κομματιού του αστικού λαϊκού πολιτισμού μας που αγαπήθηκε και αγαπιέται ακόμη. Η ενθουσιώδης υποδοχή του εν λόγω ρεπερτορίου από τις μαθήτριες και τους μαθητές του γράφοντος αποτελεί ένα ελπιδοφόρο σημάδι. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)