Η διαποίκιλση στην ελληνική παραδοσιακή βιολιστική τέχνη (& CD)

Η διαποίκιλση, η τέχνη δηλαδή των ποικιλμάτων και των μελισμάτων, αποτελεί την πιο χαρακτηριστική ερμηνευτική πρακτική της παραδοσιακής μουσικής. Η μελέτη του Γιάννη Ζαρία καταγράφει και αναλύει αυτήν τη βιωματικά κυρίως καλλιεργημένη πρακτική και εστιάζει στον τρόπο ερμηνείας της στο ελληνικό παραδοσιακό βιολί. Στις 1.100 σελίδες του βιβλίου καταγράφονται περισσότερα από 1.000 μουσικά παραδείγματα, όπου αναδεικνύονται και ταξινομούνται τα κύρια χαρακτηριστικά των διαφόρων ποικιλτικών ιδιωμάτων του ελλαδικού χώρου. Το συνοδευτικό CD επενδύει τα παραδείγματα αυτά με αυθεντικά ηχητικά αποσπάσματα, ενώ στο πλούσιο Παράρτημα συγκεντρώνονται για πρώτη φορά βιογραφικά και δισκογραφικά στοιχεία περίπου 1.700 ερμηνευτών του ελληνικού παραδοσιακού βιολιού, καθώς και συναφές φωτογραφικό υλικό. Με αφετηρία το πεδίο «συνομιλίας» του παραδοσιακού με τους άλλους μουσικούς χώρους, η μελέτη συμβάλλει στην οριοθέτηση ενός «εγγραμματοποιημένου» συστήματος ερμηνείας της ελληνικής παραδοσιακής βιολιστικής «γλώσσας» και, μέσω αυτού, στην ανάδειξη της εκφραστικής της ιδιοτυπίας. 

Στο παρόν σύγγραμμα αναπτύσσεται και προτείνεται ένα σύστημα κατηγοριοποίησης της ιδιωματικής πρακτικής της διαποίκιλσης, και ειδικότερα του τρόπου ερμηνείας αυτής στο πεδίο του ελληνικού παραδοσιακού βιολιού. Τα στοιχεία διαποίκιλσης, εδώ, καταγράφονται και μελετώνται υπό το πρίσμα μιας δομικής ανάλυσης. Απομονώνονται δηλαδή από το πρωτογενές υλικό και ταξινομούνται με κριτήρια τα οποία καθορίζονται κυρίως από τη μορφολογία της μουσικής τους δομής και τις απαιτούμενες τεχνικές ερμηνείας τους στο μουσικό όργανο. Μέσω της ερευνητικής τούτης μελέτης, επιδιώκεται να οριοθετηθεί ένα «εγγραμματοποιημένο» σύστημα ερμηνείας της ελληνικής παραδοσιακής βιολιστικής τεχνοτροπίας, η οποία μέχρι σήμερα διαδίδεται σχεδόν αποκλειστικά μέσω της προφορικής παράδοσης. Βάσει του συστήματος αυτού, ο εκάστοτε ερμηνευτής του οργάνου έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει συνείδηση των μορφολογικών χαρακτηριστικών των τεχνικών που επιλέγει και ενσωματώνει στο παίξιμό του. Ως προϊόν συνομιλίας του «παραδοσιακού» με το «δυτικότροπο» και το επιστημονικό, η μελέτη μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο και για ερμηνευτές άλλων μουσικών οργάνων ή και τραγουδιστές, του ευρύτερου μουσικού χώρου.
Για την επίτευξη του παρόντος έργου διερευνήθηκε ένας αρκετά μεγάλος όγκος σχετικού οπτικοακουστικού υλικού, διαφόρων τεχνοτροπιών του ελλαδικού χώρου. Μέσα από την επεξεργασία του υλικού αυτού προέκυψαν περισσότερα από 1.000 καταγραμμένα μουσικά παραδείγματα, στα οποία αναδεικνύονται αντιπροσωπευτικά στοιχεία της ιδιωματικής πρακτικής της διαποίκιλσης. Οι εν λόγω καταγραφές μπορούν -και θα ήταν καλύτερο- να μελετηθούν με παράλληλη ακρόαση των αυθεντικών ηχητικών αποσπασμάτων που αντιστοιχούν σε αυτές (περιέχονται στο συνοδευτικό CD). Το πλούσιο Παράρτημα του βιβλίου περιλαμβάνει βιογραφικά και δισκογραφικά στοιχεία περίπου 1.700 ερμηνευτών του ελληνικού παραδοσιακού βιολιού, συλλεγμένα στο πλαίσιο της σχετικής έρευνας, καθώς και συναφές φωτογραφικό υλικό. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Το πόνημα αυτό είναι μια σοβαρή παρακαταθήκη ιστορικών γνώσεων που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Ως εκπαιδευτικός το προτείνω στους διδάσκοντες, ως μουσικός ενθαρρύνω τους συναδέλφους να πάρουν έμπνευση, να χρησιμοποιήσουν και να πειραματιστούν με τις γνώσεις αυτές.» (Κυριάκος Γκουβέντας, 2013, μέρος από τον πρόλογο)
«...Πρόκειται για ένα πραγματικά πολύτιμο βιβλίο, το οποίο ήρθε για να μείνει και να αποτελέσει σημείο αναφοράς για όσους ασχολούνται με τη συστηματική ανάλυση της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής.» (Δρ. Χάρης Σαρρής, 2013, Πολυφωνία 23,151)

Πρόλογος
ΚΕΦ.1. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ
Εισαγωγή
Τοποθέτηση του Ερευνητικού Θέματος
Ερευνητικά Ερωτήματα
Ανάπτυξη Κεντρικών Όρων
Η Διαποίκιλση: Εννοιολογική Προσέγγιση
Βασικές Έννοιες της Διαποίκιλσης και Σχετικές Αναφορές
Βασικοί Τρόποι Κατηγοριοποίησης της Διαποίκιλσης
Ποικίλματα
Μελίσματα
Στοιχεία Διαποίκιλσης και "Κύρια" Μελωδική Δομή: Συσχετισμοί
Η Ελληνική Παραδοσιακή Βιολιστική Τέχνη: Εννοιολογική Προσέγγιση
Ο Ελληνικός Παραδοσιακός στη Μουσική
Η Βιολιστική Τέχνη: Βιολιστής ή Βιολιτζής;
Στόχοι της Έρευνας
Βιβλιογραφική και Ιστορική Ανασκόπηση του Θέματος: Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, σε Μουσικές Παραδόσεις του Ελληνικού Χώρου
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης σε Μουσικές Παραδόσεις του Ελληνικού Χώρου Πριν από την Ευρεία Διάδοση της Δυτικής Σημειογραφίας
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, στην ΕΠΜ από την Ευρεία Διάδοση της Δυτικής Σημειογραφίας και Μετά
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, στην ΕΠΜ τη Σύγχρονη Περίοδο
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, σε Μη-Ελληνικές Μουσικές Παραδόσεις
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, στην Έντεχνη Ευρωπαϊκή Μουσική Παράδοση
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, στην Έντεχνη Ευρωπαϊκή Μουσική Παράδοση Πριν από το Μπαρόκ
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, στην Έντεχνη Ευρωπαϊκή Μουσική Παράδοση στο Μπαρόκ
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, στην Έντεχνη Ευρωπαϊκή Μουσική Παράδοση Μετά από το Μπαρόκ
Πραγματείες που Σχετίζονται με τη Διαποίκιλση και την Εφαρμογή της στο Βιολί, στην Έντεχνη Ευρωπαϊκή Μουσική Παράδοση
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, σε Εξωκλασικές Μουσικές Παραδόσεις
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία στις Ανατολικές Μουσικές Παραδόσεις
Η Καταγραφή της Διαποίκιλσης, με Έμφαση στη Βιολιστική Ερμηνεία, στις Εξωκλασικές Δυτικές Μουσικές Παραδόσεις
ΚΕΦ.2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ
Εισαγωγή: Διττή Μεθοδολογική Προσέγγιση
Μέθοδος Μελέτης Ιδιωματικών Ερμηνευτικών Τεχνικών
Συγκριτική Μελέτη Ηχητικών Αποσπασμάτων ΕΠΒ - 12 Εκδοχές του Πρώτου Μέρους του Χορού "Απτάλικο"
Κατηγοριοποίηση Ιδιωματικών Ερμηνευτικών Τεχνικών
Βάσει Χειρισμού της Μελωδίας
Πρακτική της Διαποίκιλσης
Ερμηνεία Μικροδιαστημάτων
Βάσει Χειρισμού του Μουσικού Οργάνου
Τεχνικές που Αφορούν στον Προσωπικό Ήχο και στο Βιμπράτο
Τεχνικές Ολίσθησης τον" Αριστερού Χεριού
Κατηγοριοποίηση Διαποίκιλσης
Ποικίλματα: Βασική Κατηγοριοποίηση
Ποικίλματα Μιας-Νότας
Ποικίλματα Δυο-Νοτών
Ποικίλματα Τριών ή και Περισσότερων Νότων
Σύνθετα Ποικίλματα
Μελίσματα: Βασική Κατηγοριοποίηση
Η Μεγάλη Αποτζιατούρα
Η Παραλλαγή
Το Διάνθισμα
Συνδυασμός Ιδιωματικών Τεχνικών
Μέθοδος Σημειογραφικής Καταγραφής
Η Προβληματική και η Επιλογή της Σημειογραφικής Μεθόδου
Ειδικότερες Παράμετροι του Συστήματος Σημειογραφίας
Ανασκόπηση Ερευνητικών Σταδίων
Προέρευνα: Εντοπισμός και Ταξινόμηση Ερευνητικού Υλικού
Πεδία Προέρευνας Ι, II, III
Κατηγορίες Πηγών - Εντοπισμός Υλικού
Μουσικό Οπτικοακουστικό και Συνοδευτικό Σχετικό Βιβλιογραφικό Υλικό
Δισκογραφία
Ραδιοφωνικές και Τηλεοπτικές Εκπομπές - Ελληνικές Κινηματογραφικές Ταινίες
Ανέκδοτες Ηχογραφήσεις - Σχετικό Άτυπα-Βιβλιογραφικό Υλικό
Διαδίκτυο
Αμιγώς Βιβλιογραφικό Υλικό
Εμπειρικό Υλικό - Συνεντεύξεις
Αποτελέσματα Προέρευνας: Απολογισμός Ερευνητικού Υλικού
Περιορισμός, Αξιολόγηση και Επιλογή του Ερευνητικού Ηχητικού Υλικού
Περιορισμός του Ερευνητικού Ηχητικού Υλικού: Κριτήριο Ι
Σύνοψη Αποτελεσμάτων Κριτηρίου Ι: Πρόκριση-Αποκλε Ηχογραφημάτων
Αξιολόγηση του Ηχητικού Υλικού: Κριτήριο II
Διαμόρφωση Συστημάτων Αξιολόγησης Κριτηρίου II
Σύστημα Αξιολόγησης α Κριτηρίου II/ β Κριτηρίου II
Τελική Αξιολόγηση Κριτηρίου ΙΙ [...]
ΚΕΦ.3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ - ΑΝΑΛΥΣΗ
ΚΕΦ.4 ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ